Autor Witryny/Website by: Leszek Zdrach, Autor fotografii/Photographs by: Leszek Zdrach, Kontakt/Contact: leszekzdrach@gmail.com
Dolina Kościeliska
Dolina Kościeliska – dolina walna, tj. sięgająca od podnóża Tatr do ich głównego grzbietu – grani głównej Tatr. Ma wylot w Kirach.
Topografia
Geologia i przyroda
Historia
W przeszłości Dolina Kościeliska była związana z przemysłem hutniczym. Srebro, miedź i antymon wydobywano tu już od końca XV w. Od końca XVIII w wydobywano głównie rudy żelaza. W Starych Kościeliskach przetapiano tę rudę, była kuźnia, chaty robotników, karczma, leśniczówka i kościółek dla robotników. Właśnie od kościółka pochodzi nazwa doliny. Natomiast karczma stała na polanie przy mostku prowadzącym do Lodowych Źródeł i Bramy Kraszewskiego, dzierżawił ją od hrabiego Władysława Zamoyskiego Jan Słowiński. Przez Dolinę Kościeliską, a dalej przez Tomanową Przełęcz prowadziła trasa na Słowację, którą podróżowali kupcy z jucznymi końmi i przemytnicy. Na trasie napadali nieraz na nich zbójnicy, o czym świadczą historyczne przekazy, a także nazwy skał za którymi czyhali zbójnicy: Zbójnickie Okna, Zbójnicka Turnia, Zbójnicki Stół. Pod koniec XVIII wieku pojawili się w niej pierwsi turyści, od 1815 r dolina stała się już dla turystów bardzo popularna – wędrowano nią aż na szczyt Bystrej, by podziwiać wschód słońca. Natchnienie do swoich utworów czerpali tu tacy znani twórcy, jak: Deotyma, Wojciech Gerson, Seweryn Goszczyński, Walery Eljasz-Radzikowski, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Stefan Żeromski i inni. W leśniczówce utworzono pierwsze schronisko. Jan Gwalbert Pawlikowski zaczął badać i opisywać jej jaskinie. W czasie II wojny światowej w dolinie ukrywał się oddział partyzancki im. Szczorsa, a doliną kurierzy tatrzańscy przeprawiali się za granicę.
Informacje turystyczne
Opis i szlaki turystyczne
Czasy przejścia podane na podstawie mapy.
Szlak zielony– opis wędrówki szlakiem zielonym, prowadzącym dnem doliny,
poczynając od jej wylotu w Kirach:
* z lewej strony, na skraju lasu tzw. Jarcowa Skałka – wapień zawierający numulity
* 0,5 km – Niżnia Kościeliska Brama (Brama Kantaka)
* Wyżnia Kira Miętusia – rozszerzenie doliny i polana. Na lewo nad lasem widoczna Kończysta Turnia, na
prawo Kościeliskie Kopki
* 1,3 km, 20 min – wylot Doliny Miętusiej. Na lewo prowadzą dwa szlaki turystyczne:
Szlak czerwony– na Ciemniak w Czerwonych Wierchach przez Polanę Upłaz i Chudą Przełączkę. Czas
przejścia: 3:25 h, ˇ 2:30 h
Szlak czarny– znakowana czarno Ścieżka nad Reglami do Doliny Małej Łąki przez Przysłop Miętusi. Przez
kolejne kilkaset metrów ścieżka biegnie razem ze szlakiem zielonym. Czas przejścia na Wielką
Polanę Małołącką: 1:05 h, z powrotem 55 min
* Cudakowa Polana z ławkami i stołem dla turystów
* 1,5 km – na prawo Ścieżka nad Reglami opuszcza do dolinę i kieruje się do Doliny Chochołowskiej przez
Przysłop Kominiarski
Szlak czarny– czas przejścia na Niżnią Polanę Kominiarską: 40 min, ˇ 30 min
* 30 min – polana Stare Kościeliska z tzw. kapliczką zbójnicką
* 2,3 km, 35 min – z końca polany odchodzą dwa szlaki turystyczne:
Szlak czarny– na lewo jednokierunkowa, znakowana czarno ścieżka do Jaskini Mroźnej. Czas przejścia do
Skały Sowa: 1:10 h
Szlak niebieski– 50 m wyżej niebieski szlak na prawo na Halę Stoły. Czas przejścia: 1:10 h, ˇ 55 min
* Lodowe Źródło po lewej stronie drogi
* Brama Kraszewskiego – półkilometrowy wąwóz skalny
* 3,2 km, 50 min – Skała Sowa – po prawej stronie oryginalnie ukształtowany blok skalny podnóża masywu
Stołów. Po przeciwnej stronie jednokierunkowe zejście od wylotu Jaskini Mroźnej
* 4 km, 1:05 h – Polana Pisana: polana, bufet i końcowy postój dorożek góralskich
* Wyżnia Kościeliska Brama, zwana też Raptawicką Bramą – ostatnie przewężenie Doliny Kościeliskiej o
długości ok. 700 m
Szlak żółty– 150 m powyżej polany znakowana żółto jednokierunkowa ścieżka do Wąwozu Kraków,
prowadząca przez Smoczą Jamę i schodząca z powrotem na Polanę Pisaną. Czas przejścia: 50 min
* 4,3 km – Skała Pisana. Po lewej stronie płaska skała wapienna z autografami dawnych turystów, a również
słynnych twórców. Po prawej stronie masyw Raptawickiej Turni
* 4,4 km – 100 m powyżej Skały Pisanej na prawo prowadzą dwa szlaki turystyczne:
Szlak czarny– czarny szlak do Jaskini Raptawickiej. Czas przejścia: 15 min
Szlak czerwony– czerwony szlak do Obłazkowej i przez Jaskinię Mylną. Trasa jednokierunkowa, wylot przy
Hali Pisanej. Czas przejścia: 50 min
* 4,8 km – wylot Doliny Smytniej i tzw. Krzyż Pola
* Stara Polana. Kończy się ciasny wąwóz i zbocza Doliny Kościeliskiej rozszerzają się
* po przekroczeniu Tomanowego Potoku, 70 m powyżej na lewo odchodzą dwa szlaki turystyczne:
Szlak czarny – czarny szlak do Smreczyńskiego Stawu. Czas przejścia: 30 min, ˇ 20 min
Szlak zielony– zielony szlak przez Dolinę Tomanową na Chudą Przełączkę i dalej na Ciemniak. Czas
przejścia: 3:40 h, ˇ 2:40 h
* 5,5 km, 1:35 h – Mała Polanka Ornaczańska (część Hali Ornak), a na niej schronisko PTTK na Hali Orna
Szlak żółty– żółty szlak przez Iwaniacką Przełęcz do Doliny Chochołowskiej. Czas przejścia na przełęcz:
1:15 h, ˇ 50 min
ród³o:http://pl.wikipedia.org/wiki/Dolina_Ko%C5%9Bcieliska
– dolina walna, tj. sięgająca od podnóża Tatr do ich głównego grzbietu – grani głównej Tatr. Ma wylot w Kirach.
Topografia
Znajduje się w Tatrach Zachodnich. Ma ok. 9 km długości, obwód ok. 27 km, a powierzchnię ok. 35 km2. Od zachodu jej obramowanie tworzy północna grań Siwego Zwornika po Przednią Kopkę, od południa grań główna na odcinku od Siwego Zwornika po Małołączniak, od wschodu północno-zachodnia grań Małołączniaka po Mały Regiel.
Ma liczne boczne odgałęzienia, największe z nich to Dolina Miętusia, Dolina Tomanowa i Dolina Pyszniańska (Pyszna). Pozostałe większe odgałęzienia to: Żleb pod Wysranki, Wąwóz Kraków, Wściekły Żleb, Iwanowska Dolinka, Dolina Smytnia. Dnem doliny płynie Kościeliski Potok.
Najwyższym punktem w otoczeniu Doliny Kościeliskiej jest Błyszcz (2159 m n.p.m.). Z doliny jest widoczna, choć nie leży bezpośrednio nad nią, Bystra (2248 m n.p.m.) – najwyższy szczyt Tatr Zachodnich.
Geologia i przyroda
Dolina Kościeliska tworzy długi i głęboki wąwóz skalny, ściany którego w trzech miejscach zwanych bramami zbliżają się blisko do siebie. Są to: Niżnia (Brama Kantaka), Pośrednia (Brama Kraszewskiego) i Wyżnia Kościeliska Brama (Brama Raptawicka).
Południowa część doliny zbudowana jest ze skał krystalicznych. Wybitny wpływ na rzeźbę terenu wywarł tutaj lodowiec, zalegający niegdyś aż do wylotu Doliny Smytniej. Część środkowa i dolna zbudowana jest ze skał osadowych, głównie podatnych na wietrzenie wapieni. W ich kształtowaniu główny udział miał płynący dnem doliny Kościeliski Potok oraz płynące szczelinami we wnętrzu skał wody podziemne. Efektem ich działalności są skały o fantastycznych kształtach, strome ściany i liczne jaskinie.
W Dolinie Kościeliskiej znajduje się kilka bardzo popularnych i dostępnych turystycznie jaskiń: Jaskinia Mroźna, Smocza Jama, Jaskinia Mylna, Jaskinia Raptawicka i Jaskinia Obłazkowa.
Ciekawa flora. M.in. stwierdzono tutaj występowanie takich rzadkich w polskich Karpatach roślin, jak: irga kutnerowata, tojad Kotuli, podejźrzon rutolistny, turzyca dwupienna, wielosił błękitny, złoć mała.
HistoriaW przeszłości Dolina Kościeliska była związana z przemysłem hutniczym. Srebro, miedź i antymon wydobywano tu już od końca XV w. Od końca XVIII w wydobywano głównie rudy żelaza. W Starych Kościeliskach przetapiano tę rudę, była kuźnia, chaty robotników, karczma, leśniczówka i kościółek dla robotników. Właśnie od kościółka pochodzi nazwa doliny. Natomiast karczma stała na polanie przy mostku prowadzącym do Lodowych Źródeł i Bramy Kraszewskiego, dzierżawił ją od hrabiego Władysława Zamoyskiego Jan Słowiński. Przez Dolinę Kościeliską, a dalej przez Tomanową Przełęcz prowadziła trasa na Słowację, którą podróżowali kupcy z jucznymi końmi i przemytnicy. Na trasie napadali nieraz na nich zbójnicy, o czym świadczą historyczne przekazy, a także nazwy skał za którymi czyhali zbójnicy: Zbójnickie Okna, Zbójnicka Turnia, Zbójnicki Stół. Pod koniec XVIII wieku pojawili się w niej pierwsi turyści, od 1815 r dolina stała się już dla turystów bardzo popularna – wędrowano nią aż na szczyt Bystrej, by podziwiać wschód słońca. Natchnienie do swoich utworów czerpali tu tacy znani twórcy, jak: Deotyma, Wojciech Gerson, Seweryn Goszczyński, Walery Eljasz-Radzikowski, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Stefan Żeromski i inni. W leśniczówce utworzono pierwsze schronisko. Jan Gwalbert Pawlikowski zaczął badać i opisywać jej jaskinie. W czasie II wojny światowej w dolinie ukrywał się oddział partyzancki im. Szczorsa, a doliną kurierzy tatrzańscy przeprawiali się za granicę.
Dolina Kościeliska była też ulubionym miejscem dla poszukiwaczy skarbów, o czym świadczą liczne, pozostawione przez nich znaki na skałach.
Informacje turystyczne
Dojazd z Zakopanego do przysiółka Kiry (927 m n.p.m.). Kursują autobusy i busy. Przed wlotem do Doliny Kościeliskiej płatne parkingi dla samochodów osobowych i autobusów. Do Doliny zakaz wjazdu pojazdów. Dolinę można zwiedzać pieszo lub góralskimi dorożkami (w lecie) i saniami (w zimie). W sezonie turystycznym ruch jest olbrzymi – jest to jedno z najbardziej zatłoczonych miejsc w Tatrach. Dolina leży na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego. Wstęp płatny (kilka złotych od osoby). Z doliny wychodzi wiele szlaków turystycznych. W górnej części doliny Kościeliskiej (z Kir 5,5 km, 1:30 h pieszo) znajduje się schronisko turystyczne na Hali Ornak (1100 m n.p.m.).
Opis i szlaki turystyczneSzlak zielony– opis wędrówki szlakiem zielonym, prowadzącym dnem doliny,
poczynając od jej wylotu w Kirach:
* z lewej strony, na skraju lasu tzw. Jarcowa Skałka – wapień zawierający numulity
* 0,5 km – Niżnia Kościeliska Brama (Brama Kantaka)
* Wyżnia Kira Miętusia – rozszerzenie doliny i polana. Na lewo nad lasem widoczna Kończysta Turnia, na
prawo Kościeliskie Kopki
* 1,3 km, 20 min – wylot Doliny Miętusiej. Na lewo prowadzą dwa szlaki turystyczne:
Szlak czerwony– na Ciemniak w Czerwonych Wierchach przez Polanę Upłaz i Chudą Przełączkę. Czas
przejścia: 3:25 h, ˇ 2:30 h
Szlak czarny– znakowana czarno Ścieżka nad Reglami do Doliny Małej Łąki przez Przysłop Miętusi. Przez
kolejne kilkaset metrów ścieżka biegnie razem ze szlakiem zielonym. Czas przejścia na Wielką
Polanę Małołącką: 1:05 h, z powrotem 55 min
* Cudakowa Polana z ławkami i stołem dla turystów
* 1,5 km – na prawo Ścieżka nad Reglami opuszcza do dolinę i kieruje się do Doliny Chochołowskiej przez
Przysłop Kominiarski
Szlak czarny– czas przejścia na Niżnią Polanę Kominiarską: 40 min, ˇ 30 min
* 30 min – polana Stare Kościeliska z tzw. kapliczką zbójnicką
* 2,3 km, 35 min – z końca polany odchodzą dwa szlaki turystyczne:
Szlak czarny– na lewo jednokierunkowa, znakowana czarno ścieżka do Jaskini Mroźnej. Czas przejścia do
Skały Sowa: 1:10 h
Szlak niebieski– 50 m wyżej niebieski szlak na prawo na Halę Stoły. Czas przejścia: 1:10 h, ˇ 55 min
* Lodowe Źródło po lewej stronie drogi
* Brama Kraszewskiego – półkilometrowy wąwóz skalny
* 3,2 km, 50 min – Skała Sowa – po prawej stronie oryginalnie ukształtowany blok skalny podnóża masywu
Stołów. Po przeciwnej stronie jednokierunkowe zejście od wylotu Jaskini Mroźnej
* 4 km, 1:05 h – Polana Pisana: polana, bufet i końcowy postój dorożek góralskich
* Wyżnia Kościeliska Brama, zwana też Raptawicką Bramą – ostatnie przewężenie Doliny Kościeliskiej o
długości ok. 700 m
Szlak żółty– 150 m powyżej polany znakowana żółto jednokierunkowa ścieżka do Wąwozu Kraków,
prowadząca przez Smoczą Jamę i schodząca z powrotem na Polanę Pisaną. Czas przejścia: 50 min
* 4,3 km – Skała Pisana. Po lewej stronie płaska skała wapienna z autografami dawnych turystów, a również
słynnych twórców. Po prawej stronie masyw Raptawickiej Turni
* 4,4 km – 100 m powyżej Skały Pisanej na prawo prowadzą dwa szlaki turystyczne:
Szlak czarny– czarny szlak do Jaskini Raptawickiej. Czas przejścia: 15 min
Szlak czerwony– czerwony szlak do Obłazkowej i przez Jaskinię Mylną. Trasa jednokierunkowa, wylot przy
Hali Pisanej. Czas przejścia: 50 min
* 4,8 km – wylot Doliny Smytniej i tzw. Krzyż Pola
* Stara Polana. Kończy się ciasny wąwóz i zbocza Doliny Kościeliskiej rozszerzają się
* po przekroczeniu Tomanowego Potoku, 70 m powyżej na lewo odchodzą dwa szlaki turystyczne:
Szlak czarny – czarny szlak do Smreczyńskiego Stawu. Czas przejścia: 30 min, ˇ 20 min
Szlak zielony– zielony szlak przez Dolinę Tomanową na Chudą Przełączkę i dalej na Ciemniak. Czas
przejścia: 3:40 h, ˇ 2:40 h
* 5,5 km, 1:35 h – Mała Polanka Ornaczańska (część Hali Ornak), a na niej schronisko PTTK na Hali Orna
Szlak żółty– żółty szlak przez Iwaniacką Przełęcz do Doliny Chochołowskiej. Czas przejścia na przełęcz:
1:15 h, ˇ 50 min
ród³o:http://pl.wikipedia.org/wiki/Dolina_Ko%C5%9Bcieliska
