Zamek w Kórniku

Zamek w Kórniku
Foto Galeria

Teofila z Działyńskich Potulicka zmarła 26 listopada 1790 i została pochowana w krypcie kościoła w Kórniku. Po jej śmierci dobra w Kórniku i Bninie przeszły w ręce jej jedynego syna Feliksa Szołdrskiego, na mocy wyroku sądowego w 1801 zwrócono je jednak Działyńskim.

Pomimo niezaprzeczalnych zasług dla rozwoju Kórnika Teofilę już za życia zaczęły otaczać niepokojące opowieści. Szerzyły się plotki, że wdowa utrzymuje niemoralne stosunki z mężczyznami, w tym proboszczem katolickim z Kórnika i pastorem luterańskim z Bnina.

Po śmierci Teofili źródłem legend stał się dodatkowo jej portret w białej sukni pędzla prawdopodobnie Antoine'a Pesne'a, obecnie wiszący w sali jadalnej zamku. W XIX w. wśród okolicznej ludności zaczęto opowiadać, że krótko przed północą Teofila schodzi z portretu i przechodzi na taras zamkowy. Następnie o północy do zamku przyjeżdża rycerz na czarnym koniu, który zabiera ją na przejażdżkę po parku. W ten sposób Teofila podobno pokutuje za rozebranie zameczku myśliwskiego Górków nad jeziorem Kórnickim, w którym diabły strzegły skarbów rodu Górków. Opowieść ta, przekazana przez XIX-wiecznego burgrabiego zamku Józefa Rychtera, utrzymała się do dzisiaj i dała początek legendzie o najsłynniejszym polskim duchu – Białej Damie.

– obecnie muzeum i siedziba Biblioteki Kórnickiej PAN, ok. 20 km na południowy wschód od Poznania. Początki zamku sięgają średniowiecza, jego obecny kształt pochodzi z połowy XIX wieku.

Według niektórych opracowań pierwotna budowla obronna została wzniesiona w XIV wieku z inicjatywy Wyszoty, brata poznańskiego biskupa Mikołaja z rodu Górków. Teza ta jednak nie znajduje potwierdzenia w źródłach, a pierwszy dokument dotyczący budowy zamku (kontrakt z cieślą Mikołajem) pochodzi z 1426 r. Ukończona prawdopodobnie ok. 1430 r. budowla, posadowiona na bagiennej wyspie, otoczona była fosą, dostęp do niej był możliwy przez most zwodzony oraz spuszczaną okutą kratę. Do dziś z tego okresu zachowały się stare mury i piwnice obiektu. Do 1592 r. Zamek w Kórniku był reprezentacyjną siedzibą rodu Górków, jednego z najpotężniejszych rodów magnackich Wielkopolski doby renesansu i reformacji. W 1574 r. gościł tu Henryk Walezy, przejeżdżający przez Kórnik w drodze na koronację do Krakowa.

Po bezpotomnej śmierci Stanisława Górki w 1592 r. zamek przeszedł w posiadanie Czarnkowskich, a od 1610 r. Grudzińskich. Od 1676 r. zamek był własnością rodu Działyńskich.

Pierwszą wybitną przedstawicielką rodu Działyńskich była Teofila z Działyńskich Szołdrska-Potulicka (1714-1790). Po śmierci pierwszego męża Stefana Szołdrskiego i rozwodzie z drugim Aleksandrem Potulickim Teofila od połowy XVIII w. poświęciła swoje życie sprawie rozwoju kulturalnego i gospodarczego Kórnika i przebudowie rezydencji. Obok zamku urządziła ogród w stylu francuskim (obecnie, po przebudowie w XIX w., arboretum), utworzyła szkółki drzew i zwierzyniec z egzotycznymi roślinami i zwierzętami, dbała o rozwój miasta, sprowadzając doń niemieckich rzemieślników-kolonistów. Sam zamek został gruntownie przebudowany w stylu barokowym.

Namalowany przez A. Pesne portret Teofili w białej sukni, do dzisiaj zachowany w zamku, dał początek legendzie o Białej Damie – jednym z najsłynniejszych duchów w polskich zamkach.

Po śmierci Teofili Potulickiej Zamek w Kórniku przez krótki czas był w rękach Szołdrskich, na mocy wyroku sądowego w 1801 r. został jednak zwrócony Działyńskim. Rezydencję objął najpierw Ksawery Działyński, a od 1826 r. jego syn Tytus Działyński.

Z powodu zaangażowania w powstanie listopadowe Tytus został ukarany przez władze pruskie konfiskatą majątku. Do Kórnika mógł wrócić z Galicji dopiero w 1839 r., po wygranym procesie o zwrot dóbr.

Tytus Działyński planował całkowitą przebudowę zamku jeszcze przed powstaniem listopadowym. Zamawiał związane z tym projekty u Antonia Corazziego, Henryka Marconiego i Karla-Friedricha Schinkla. Po powrocie do Kórnika przebudował zamek w stylu neogotyku angielskiego, zachowanym do dzisiaj. Podczas przebudowy najwięcej zaczerpnął z projektu Schinkla, twórczo go jednak modyfikując we współpracy z architektem Marianem Cybulskim.

W zamiarze Tytusa Działyńskiego, jednego z czołowych działaczy nurtu pracy organicznej w Wielkopolsce, zamek miał być nie tylko prywatną rezydencją, lecz służyć narodowi jako biblioteka i muzeum. Tytus zapoczątkował gromadzenie starodruków i rękopisów (m.in. Chopina, Mickiewicza, Bonapartego), które do dzisiaj są przechowywane w Bibliotece Kórnickiej. Ogród w stylu francuskim Teofili Potulickiej przekształcił w park w stylu romantycznym – obecne arboretum.

Po nagłej śmierci Tytusa Kórnik znalazł się w rękach jego syna Jana. Jan kontynuował prace w zamku, bardziej interesował się jednak rozbudową rezydencji swojej żony Izabeli z Czartoryskich w Gołuchowie. Po bezpotomnej śmierci Jana w 1880 r. zamek odziedziczył jego siostrzeniec, Władysław Zamoyski. Ten, jako obywatel francuski, w 1885 r. został zmuszony do opuszczenia Kórnika (rugi pruskie) i zamieszkał w Galicji (w Kuźnicy koło Zakopanego), gdzie zasłużył się m.in. w walce o polskość Morskiego Oka. Do Kórnika powrócił dopiero w 1920 r. W 1924 r., tuż przed śmiercią, bezdzietny Zamoyski przekazał całe swoje dobra, w tym zamek wraz imponującą kolekcją dzieł sztuki, zbiorami bibliofilskimi i ogrodem dendrologicznym (Arboretum Kórnickie) narodowi polskiemu. Darowizną zarządzała fundacja "Zakłady Kórnickie"). W czasie wojny zbiory w znacznej części zostały rozgrabione. Fundacja „Zakłady Kórnickie”, jak i inne w PRL, została zlikwidowana w 1953 r., w 2001 r. została reaktywowana na mocy ustawy.

Obecny kształt zamku nawiązuje do neogotyku angielskiego, jednego z historyzujących stylów popularnych w XIX w.

Główne wejście do zamku znajduje się od strony północnej. Charakterystyczną cechą jest zwieńczenie głównego okna nad wejściem łukiem Tudora (popularnie określanym jako "ośli grzbiet"). Jeszcze do okresu międzywojennego do zamku wchodziło się przez tak zwany "babiniec", przedsionek w kształcie barbakanu, wyburzony w latach 1925-1939.

Strona zachodnia to rozbudowany architektonicznie taras z widokiem na jezioro Kórnickie i "Zwierzyniec".

Strona południowa stanowi najładniejszą partię zamku. Jest zdominowana przez łuk indyjski, wzorowany prawdopodobnie na Pawilonie Królewskim w Brighton, a pośrednio na muzułmańskiej architekturze Indii (łuk w Kórniku nosi wyraźne podobieństwo do łuków Tadź Mahal).

Od strony wschodniej nad zamkiem wznosi się neogotycka wieża, swoją elewacją z czerwonej cegły kontrastująca z resztą zamku, wybudowana dopiero podczas przebudowy zamku przez Tytusa Działyńskiego.

Obecnie w zamku mieści się muzeum z wieloma unikatowymi eksponatami, m.in. meble różnych stylów i epok, obrazy mistrzów polskich i europejskich, rzeźby, kolekcje numizmatyczne, militaria polskie i wschodnie, wyroby rzemiosła artystycznego z porcelany i srebra. Najokazalszym wnętrzem rezydencji jest Sala Mauretańska, nawiązująca do Dziedzińca Lwów w Alhambrze, początkowo przeznaczona na bibliotekę, później na salę muzealną, do dzisiaj eksponująca pamiątki narodowe. W pokoju pod wieżą eksponowane są też zbiory etnograficzne i przyrodnicze przywiezione przez Władysława Zamoyskiego z Australii i Oceanii.

Zamek jest też siedzibą Biblioteki Kórnickiej PAN, jednej z największych bibliotek w Polsce.

jest to największe i najstarsze arboretum w Polsce. Zostało założone w 1. połowie XIX wieku przez Tytusa Działyńskiego i jego syna Jana. Na powierzchni ponad 40 ha znajduje się ok. 3 tys. gatunków drzew i krzewów, w tym wiele egzotycznych.

Właśnie dzięki ogrodowi dendrologicznemu w Kórniku w naszych ogrodach są sadzone jodły koreańskie, żywotniki zachodnie (odmiana 'Aurescens'), jodły Veitcha czy kolokwicje chińskie. Znaleźć tu można stare, kilkusetletnie okazy drzew rodzimych, przede wszystkim lip, buków, i dębów, jak i dobrze zadomowione ponad stuletnie egzemplarze egzotycznych magnolii drzewiastych, jodeł greckich czy cypryśników błotnych z wykształconymi pneumatoforami (najstarszych w Polsce).
Są tu także kolekcje brzóz, jabłoni i wiśni oraz krzewów ozdobnych: lilaków, forsycji, tawuł, różaneczników i azalii.

Obecnie na terenie arboretum w Kórniku znajdują się placówka Instytutu Dendrologii PAN z ogrodami doświadczalnymi oraz muzeum dendrologicznym.

źródło:
http://www.zamkipolskie.com/korni/korni.html
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zamek_w_K%C3%B3rniku