Gniezno

Gniezno

(łac. Gnesna, niem. Gnesen, czes. Hnězdno) – miasto w województwie wielkopolskim, siedziba władz powiatu gnieźnieńskiego. Leży na Pojezierzu Gnieźnieńskim wśród jezior Jelonek, Jez. Świętokrzyskiego i Winiary, na terenie dawnego jeziora plioceńskiego. Pierwsza stolica Polski, siedziba arcybiskupów gnieźnieńskich, siedziba pierwszej metropolii kościelnej, ośrodek akademicki; od 19 grudnia 2009 siedziba kurii prymasowskiej. Miasto wznosi się na siedmiu pagórkach: Lecha, św. Piotra, św. Wawrzyńca, św. Michała, Panieńskim, Krzyżackim i Żnińskim. Obecnie jest siedzibą władz wiejskiej gminy Gniezno i powiatu gnieźnieńskiego.

Według danych GUS z 30 czerwca 2010 Gniezno miało 69 526 mieszkańców.

Historia

Pierwsze ślady osadnictwa na terenach dzisiejszego Gniezna pochodzą z końca paleolitu, tj. sprzed 8–10 tys. lat temu, zaś od końca VIII w. istniał tu obronny zespół osadniczy państwa plemiennego Polan. Rozbudowany i zmodernizowany za czasów Mieszka I stał się siedzibą pierwszych władców piastowskich jako główny gród państwa Polan. Mieszko I po 966 zbudował kościół, w którym pochowano Jego żonę Dąbrówkę, na terytorium zaś grodu wzniósł kamienny zamek z kaplicą, na miejscu kaplicy wzniesiono kościół św. Jerzego. W X w. Gniezno stanowiło jeden z grodów stołecznych państwa Piastów, obok m.in. Ostrowa Lednickiego, Poznania i Giecza (grodów stołecznych, czyli miejsc gdzie wzniesiono tzw. palatia książęce było kilka, lecz zgodnie z dokumentem "Dagome iudex" z ok. 991, jedyną formalną stolicą państwa polskiego było Gniezno).

W 1000 odbył się w Gnieźnie zjazd, w którym uczestniczył Bolesław I Chrobry i Otton III; proklamowano wtedy utworzenie arcybiskupstwa i metropolii gnieźnieńskiej. Także wtedy świątynię wybudowaną przez Mieszka I wyniesiono do rangi katedry. W 1018 r. miasto przeżyło ciężką klęskę: pożar strawił podgrodzie wraz z kościołem katedralnym, który do 1025 przeistoczył się w piękną, romańską katedrę. W 1025 w Gnieźnie miała miejsce koronacja Bolesława Chrobrego na króla Polski. W 1038 do Gniezna wtargnął książę czeski Brzetysław I, pozostawiając po sobie spalone podgrodzia i zniszczoną, ograbioną katedrę oraz zburzony zamek książęcy. Na skutek tego Kazimierz Odnowiciel przeniósł stolicę do Krakowa. Pożar w 1192 zniszczył kamienny zamek na Wzgórzu Lecha.

Pomyślne dla Gniezna były rządy Władysława Odonica, który dążył do odbudowy znaczenia ośrodka, wzniósł tu 1234-1237 swój zamek i poczynił przygotowania do lokacji miasta na prawie niemieckim. Dokument lokacyjny miasta nie zachował się, przypuszcza się jednak, że został wydany przed śmiercią Władysława Odonica w 1239. Dokument lokacyjny Powidza z 1243 wymienia już Gniezno jako pełnoprawne miasto. Tym samym Gniezno stanowi najstarszą udokumentowaną lokację miejską w Wielkopolsce.

W roku 1295 odbyła się po 219-letniej przerwie w katedrze gnieźnieńskiej koronacja króla Przemysława II. W 1300 r. koronował się w mieście Wacław Czeski. Lokacyjnie miasto w XIII i XIV w. otaczały mury, a od wschodu fosa. Do miasta wiodły trzy bramy: Poznańska (Tumska), Toruńska i Pyzdrska.

W 1331 miasto zajęli Krzyżacy, rabując je i niszcząc. Odbudowę i rozwój gospodarczy miasto zawdzięcza Kazimierzowi Wielkiemu. Za panowania Władysława Jagiełły (1419) dzięki staraniom Mikołaja Trąby, gnieźnieńskim arcybiskupom przyznano tytuł prymasa Polski oraz zastrzeżono dla nich purpurę kardynalską, dzięki czemu Gniezno umocniło swoją pozycję jako polska 'stolica' chrześcijaństwa. Gniezno było drugim po Krakowie ośrodkiem polskiej kultury, szczególnie muzycznej. Działała tu także założona w XI w. szkoła katedralna, w czasach swej świetności porównywana z Akademią Krakowską.

W 1768 Gniezno stało się stolicą województwa. Po II rozbiorze Rzeczypospolitej znalazło się pod zaborem pruskim. W 1794 objęte było powstaniem kościuszkowskim. W tym czasie w Gnieźnie przebywał generał Dąbrowski. Między 1807 a 1815 Gniezno leżało w granicach Księstwa Warszawskiego, w latach 1815–1848 w wyniku postanowień kongresu wiedeńskiego – Wielkiego Księstwa Poznańskiego wchodzącego w skład Prus).

Po kolejnym pożarze w roku 1819 zadecydowano o nowym układzie przestrzennym miasta. Wytyczono rynek i nową ulicę Bolesława Chrobrego, na której wyeksponowana była katedra gnieźnieńska. W ciągu XIX w. wybudowano m.in.: Ratusz, stację kolejową, szpital, rzeźnię, gazownię, koszary, urząd miejski.

W latach 1918–1919 było jednym z głównych ośrodków powstania wielkopolskiego. Po odzyskaniu niepodległości, w 1919, stało się siedzibą władz powiatowych, pięć lat później Gniezno uzyskało status miasta wydzielonego. Przywrócono dawny herb miasta z orłem w koronie.
Przesiedleńcy niemieccy z ziemi lubelskiej w ramach akcji Cholmeraktion witani w Gnieźnie w 1940, aby objąć domy po wysiedlonych Polakach

W okresie okupacji hitlerowskiej Gniezno wchodziło w skład Rejencji Inowrocławskiej Kraju Warty. Z miasta i okolic Niemcy dokonywali wysiedleń ludności polskiej oraz prowadzili zasiedlenia niemieckimi kolonistami z Besarabii, krajów bałtyckich i ZSRR.

   
W 1945 r. do miasta wkroczyły oddziały Armii Czerwonej, wywołując pożar archikatedry. W 1947 r. Gniezno zostało odznaczone przez Radę Państwa Wielką Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski za "wytrwałą tysiącletnią walkę z naporem germańskim". W 1979 Gniezno po raz pierwszy odwiedził Jan Paweł II.

W marcu 1994 Gniezno otrzymało tytuł "miasta Świętego Wojciecha" nadany przez Kongregację do spraw Kultu Bożego i Sakramentów. W czerwcu 1997 uroczyście obchodzono milenium śmierci św. Wojciecha. W uroczystościach uczestniczył Jan Paweł II, prezydenci siedmiu państw Europy Środkowej i Wschodniej oraz ok. 280 tys. pielgrzymów z Polski i Świata. W 2000 obchodzono milenium Zjazdu Gnieźnieńskiego. Przez cały 2006 rok w Gnieźnie miały miejsce główne Uroczystości Millenium Śmierci bł. Radzyma Gaudentego – pierwszego arcybiskupa metropolity gnieźnieńskiego na Ziemiach Polskich. 19 grudnia 2009 r. abp Henryk Muszyński został mianowany przez Benedykta XVI prymasem Polski. Tym samym tytuł ten, po prawie dwudziestoletniej przerwie wrócił do Gniezna, gdzie metropolita jest jednocześnie prymasem, bez unii z inną diecezją. Prezydent Lech Kaczyński w ostatnią z podróży w Polsce przed śmiercią wybrał się właśnie do Gniezna na Zjazd Gnieźnieński. 8 maja 2010 roku papież Benedykt XVI mianował nowego metropolitę gnieźnieńskiego prymasa Polski – abp Józefa Kowalczyka, dotychczasowego nuncjusza apostolskiego w Polsce. 26 czerwca odbył się uroczysty ingres nowego metropolity do katedry gnieźnieńskiej, gdzie abp Henryk Muszyński przekazał mu pastorał, a nowy prymas Polski podpisał, przy Kapitule Gnieźnieńskiej dokument objęcia diecezji. Na uroczystości obecni byli m.in. pełniący obowiązki prezydenta RP Bronisław Komorowski, byli prezydenci Lech Wałęsa i Aleksander Kwaśniewski, a także liczni posłowie, senatorowie oraz przedstawiciele Rady Miasta Gniezna i Rady Powiatu Gnieźnieńskiego wraz z Prezydentem Gniezna Jackiem Kowalskim.

Architektura

Intensywny rozwój miasta miał miejsce po pożarze w 1819 r. Zmieniono układ Rynku oraz ulic i skrzyżowań w centrum miasta. W trakcie II wojny światowej hitlerowcy planowali bardzo intensywny rozwój miasta. Spośród ich planów wykonano tylko modernizację Garbarni oraz prace remontowe ulic. Oprócz tego hitlerowcy przebudowali budynki urzędów oraz budynki mieszkalne, niszcząc ślady polskości w mieście Po II wojnie światowej zaczęły powstawać dzielnice na obrzeżach miasta na zachód, południe i wschód od centrum. Z biegiem lat, szczególnie po zakończonych rządach komunistycznych i w ostatnich latach nastąpił okres intensywnego rozwoju miasta. Na obrzeżach miasta powstały centra handlowe ("Goja", "Galeria Gniezno"). Rozpoczęto renowację ulic głównych, obwodnicy oraz w centrum miasta, a później także tych osiedlowych. Zmodernizowano i unowocześniono sieć komunikacji autobusowej i kolejowej. Powstało też dużo miejsc noclegowych – hoteli i schronisk. W ciągu ostatnich lat utworzono nowe ulice, otworzono pierwszą galerię(Galeria Gniezno) wraz z hipermarketem. W budowie są także bloki socjalne dla rodzin ubogich oraz remonty starych kamienic. Obecnie w mieście jest kilkanaście stacji benzynowych.

Zabytki

Największym zabytkiem jest Katedra Gnieźnieńska wraz z Wzgórzem Lecha. W katedrze znajdują się Drzwi Gnieźnieńskie przedstawiające życiorys św. Wojciecha, Srebrny Relikwiarz tego świętego oraz dwa gotyckie portale. Ponadto nawa główna katedry otoczona jest czternastoma kaplicami, w których pochowano dawnych metropolitów gnieźnieńskich. W podziemiach katedry można zobaczyć m.in. najstarszy w Polsce napis nagrobkowy z ok. 1006, odkryte podczas badań archeologicznych relikty budowli kamiennej z końca IX wieku, a także fragmenty murów bazyliki Mieszka I. Przy katedrze, na Wzgórzu Lecha znajduje się Kolegiata – zespół średniowiecznych budynków wraz z Kościołem św. Jerzego oraz budynkiem Muzeum Archidiecezjalnego, w którym znajduje się m.in.: skarbiec katedralny, który obok jasnogórskiego i krakowskiego jest najbogatszym skarbcem katedralnym w Polsce oraz Archiwum Archidiecezjalne gromadzące jeden z najstarszych i najzasobniejszych zbiorów kościelnych w kraju. W pobliżu katedry, w północnej części rynku mieści się Kościół Wniebowzięcia NMP i św. Antoniego i klasztor oo. franciszkanów ufundowany przez Przemysła II ok. 1270, z grobem bł. Jolenty. Klasztor wybudowany został w stylu gotyckim i o wystroju barokowym. Na północ od klasztoru znajduje się budynek Gimnazjum nr 1 im. Zjazdu Gnieźnieńskiego, w którym w latach 1906–1907 odbywał się strajk szkolny. Oba zabytki oddziela Dolina Pojednania, w której podczas II Zjazdu Gnieźnieńskiego zasadzono drzewa pokoju. Tuż obok szkoły mieści się Kościół św. Jana Chrzciciela wraz z klasztorem bożogrobców, a także sąd rejonowy z 1870 wzniesiony na miejscu zburzonego decyzją władz zaborczych klasztoru Klarysek – jest to miejsce procesu uczestników strajku szkolnego we Wrześni. Od południowej strony Wzgórza Lecha mieści się klasycystyczna Rezydencja Metropolitów Gnieźnieńskich i Prymasów Polski oraz Rezydencja sufraganów gnieźnieńskich z 1 połowy XIX w. Od strony zachodniej katedry mieści się Plac św. Wojciecha, niedaleko od niego jest Prymasowskie Wyższe Seminarium Duchowne z 1782. Do sakralnych zabytków Gniezna zalicza się także Kościół św. Trójcy – farny – w stylu barokowym, w którego pobliżu znajdują się fragmenty muru obronnego, Kościół bł. Michała Kozala wraz ze szpitalem Dziekanka oraz pięć innych kościołów. Na terenie parafii bł. Michała Kozala mieści się cmentarz, na którym znajduje się kaplica grobowa rodziny Piotrowskich z 1935. Na cmentarzu przy ul. Witkowskiej mieści się kaplica cmentarna z 1912.

Do zabytków zalicza się także koszary wojenne przy ul. Wrzesińskiej i J. Sobieskiego, dworzec kolejowy na Winiarach z lat 1887–1894 oraz Stary Ratusz z 1830 wraz z Rynkiem. W pobliżu głównego dworca znajduje się neogotycka poczta z 1890, a także neorenesansowy Urząd Miejski z 1899. Pozostałe zabytki tworzą: willa właściciela dawnej cukrowni z 1883, Budynek dawnej gminy żydowskiej w Gnieźnie (obecnie Szkoła Muzyczna) z 1880, wieża ciśnień z 1889, a także budynek administracyjny dawnych Zakładów Mięsnych z końca XIX w., Zespół Szkół Ekonomiczno-Odzieżowych z 1899–1901, dawny pałac rodziny Grabskich z końca XIX wieku na Kustodii oraz budynek straży pożarnej z początku XX wieku, Miejski Ośrodek Kultury z początku XX wieku,neorenesansowy dawny Uniwersytet Ludowy na Dalkach z 1919–1920, Szkoła Podstawowa nr 6 z 1913–1915 i trybuna stadionu żużlowego przy ul. Wrzesińskiej z 1929.

Pomniki i monumenty

W Gnieźnie znajdują się pomniki i monumenty pamięci. Upamiętniają poległych w wojnach czy powstaniach, a także pierwszych władców Polski. Są to:
    * Pomnik Bolesława Chrobrego przy katedrze
    * Pomnik Mieszka I i Bolesława Chrobrego przy Muzeum Początków Państwa Polskiego
    * Pomnik św. Wojciecha przy kościele garnizonowym
    * Pomnik Powstańców Wielkopolskich 1918–1919, na cmentarzu św. Piotra i Pawła
    * Pomnik Powstańców Wielkopolskich 1806, na cmentarzu św. Piotra i Pawła
    * Monument Aleksandra Piotrowskiego – założyciela szpitala "Dziekanka", na terenie tego szpitala
    * Pomnik na skwerze im. Orląt Lwowskich
    * Pomnik poległych w czasie okupacji, na terenie Parku im. T. Kościuszki

Turystyka

Miasto posiada liczne zabytki i atrakcje turystyczne. Aby ułatwić turystom zwiedzanie pierwszej stolicy Polski w mieście znajdują się 3 punkty informacji turystycznej wraz z możliwością wykupienia przewodnika. W Gnieźnie znajduje się obecnie 9 hoteli, z czego 4 oferują własne restauracje. Większość hoteli jest cztero- lub trzygwiazdkowa. W mieście, przy Gimnazjum nr 2 działa Szkolne Schronisko Młodzieżowe, a także Internat Medycznego Studium Zawodowego i Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy nr 2. Przez Gniezno przebiegają 3 główne szlaki turystyczne: Szlak Piastowski, Szlak Romański, przebiegający przez kilka państw europejskich, a także Wielkopolska Droga św. Jakuba. Ponadto w Gnieźnie są także szlaki piesze: żółty, niebieski, czerwony oraz Szlak Lednicki. Szlak żółty jest szlakiem pamięci ofiar II wojny światowej, a czerwony to szlak wyprawy gimnazjalistów trzemeszeńskich w 1863 roku.

źródło:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Gniezno

Gniezno Foto Galeria 2007

Bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie

Podziemia Katedry Gnieźnieńskiej

Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie

Muzeum Archidiecezjalne w Gnieźnie

Gniezno Foto Galeria 2018